Në rubrikën “Mjeku i Javës” në Gazetën Shneta këtë herë vjen Dr. Sci. Bujar Obërtinca, me të cilin flasim për rastet e fundit tragjike të vrasjeve të dy grave nga partnerët e tyre në Kosovë brenda pak ditësh dhe dhunën në familje.
Prof. asoc. Bujar Obërtinca është një psikiatër me përvojë. Ai ka një përvojë të pasur akademike dhe kërkimore në fushën e psikiatrisë dhe neuroshkencës. Profesori Obërtinca ka kryer studimet e bazike në Fakultetin e Mjekësisë në Prishtinë dhe ka të përfunduar specializimin në lëmin e psikiatrisë dhe ka mbrojtur titullin e doktoraturës në Universitetin e Tiranës, Fakultetin e mjekësisë në Departamentin e Neuroshkencës. Gjatë karrierës së tij, Prof. Obërtinca është angazhuar në aktivitete si psikiatër, ligjërues dhe hulumtues. Ai është një ligjërues i njohur në lëndët e psikopatologjisë dhe çrregullimeve psikiatrike.
Aktualisht, Prof. Obërtinca punon si profesor i asociuar në Kolegjin Heimerer në Prishtinë dhe kryen detyrën e Shefit të Repartit të Trajtimit të Detyrueshëm Psikiatrik me Ndalim në Institutin e Psikiatrisë Forenzike(IPFK) në Prishtinë.
Në Kosovë numri i grave që po keqtrajtohen, përdhunohen e vriten sidomos nga partnerët e tyre është në rritje edhe pse po e raportojnë dhunën e ushtruar ndaj tyre tek autoritetet. Vrasja e dy grave brenda pak ditësh ka shqetësuar gjithë vendin, në lidhje me këtë Dr. Sci. Obërtinca ka folur për këtë fenomen, çfarë po e nxitë dhunën dhe vrasjet e grave dhe cilat janë masat që duhet të merren për parandalimin e tyre.
– Pse po rritet numri i vrasjeve të grave në Kosovë?
Dr. Sci Obërtinca: Nëse po flasim për rritjen e numrit të vrasjeve të grave në Kosovë, është një çështje shqetësuese dhe komplekse. Ka disa faktorë të mundshëm që mund të kontribuojnë në këtë rritje:
Ndikimi i kulturës dhe traditave: Në disa raste, kulturat dhe traditat mund të kenë ndikim në marrëdhëniet ndërmjet burrave dhe grave, duke përfshirë edhe nivelin e dhunës në familje.
Problemet sociale dhe ekonomike: Pabarazia gjinore, papunësia, varfëria dhe stresi i përgjithshëm social dhe ekonomik mund të kontribuojnë në rritjen e tensioneve dhe dhunës ndaj grave.
Mungesa e ndërmjetësimit dhe mbrojtjes ligjore: Në raste të dhunës në familje ose ndaj grave, mungesa e sistemeve efektive të ndërmjetësimit dhe mbrojtjes ligjore mund të bëjë që gratë të jenë më të ekspozuara ndaj rrezikut.
Mosrespektimi i të drejtave të grave: Në disa raste, mospërfillja e të drejtave të grave dhe mungesa e ndëshkimeve të efektshme për autorët e dhunës ndaj grave mund të kontribuojë në rritjen e këtij fenomeni.
– Çka po e nxitë dhunën e vazhdueshme ndaj grave nga partnerët e tyre?
Dr. Sci. Obërtinca: Për të kuptuar plotësisht arsyet dhe për të luftuar këtë problem, është e rëndësishme të kemi hulumtime të mëtejshme dhe të krijojmë masa efektive për të mbrojtur të drejtat dhe sigurinë e grave në Kosovë. Në këtë mënyrë, mund të ndërmerren veprime për të parandaluar rritjen e numrit të vrasjeve dhe dhunës ndaj grave në shoqërinë kosovare
Ka disa faktorë të rëndësishëm që mund të nxisin dhunën e vazhdueshme ndaj grave nga partnerët e tyre. Këto faktorë përfshijnë:
Pabarazia gjinore: Në shoqëritë ku ekziston pabarazia gjinore, gratë janë më të ekspozuara ndaj dhunës dhe abuzimit nga partnerët e tyre. Pabarazia në pushtet, ekonomi, dhe në aspektet sociale mund të shtojnë rrezikun e dhunës në një marrëdhënie.
Mungesa e respektimit të të drejtave të grave: Në raste kur partnerët nuk i respektojnë të drejtat e grave siç janë të drejtat për të vendosur dhe për të qenë të barabarta në marrëdhënie, kjo mund të çojë në sjellje të dhunshme.
Probleme në komunikim dhe zgjidhje konflikti: Në rastet kur çiftet kanë vështirësi në komunikim dhe në zgjidhjen e konflikteve në një mënyrë të shëndetshme dhe të respektueshme, tensionet mund të rriten dhe të shkaktojnë ndërhyrje fizike ose emocionale.
Trauma dhe stresi personal: Partnerët që kanë përjetuar trauma të mëparshme, stres emocional, ose probleme psikologjike mund të kenë më shumë tendencë për të përdorur dhunë ndaj grave në marrëdhëniet e tyre.
Modeli i sjelljes së shëmtuar në familje: Kur një person është rritur në një mjedis ku ka pasur shembuj të sjelljes së dhunshme ndaj grave, ai ose ajo mund të ketë më shumë mundësi për të përsëritur këtë model sjelljeje në marrëdhëniet e tyre të rritura.
Konsumi i alkoolit ose drogave: Në raste kur një partner konsumon alkool ose droga, kjo mund të ndikojë në sjelljen e tyre dhe të çojë në situata të rrezikshme dhe të dhunshme në marrëdhëniet me partneren.
Është e rëndësishme të ndërmerren masa për të adresuar këto shkaqe dhe për të ofruar mbështetje të duhur për gratë të cilat përjetojnë dhunë nga partnerët e tyre. Përfshirja e komunitetit, përmirësimi i ndërgjegjësimit, dhe ofrimi i burimeve për ndihmë dhe mbështetje janë disa nga hapat që mund të ndihmojnë në parandalimin dhe zvogëlimin e dhunës në marrëdhëniet ndërmjet partnerëve
– Sa ndikojnë rrethanat shoqërore dhe sociale të një vendi në rritjen e rasteve të dhunës?
Dr. Sci. Obërtinca: Rrethanat shoqërore dhe sociale në Kosovë kanë ndikim të rëndësishëm në rritjen e rasteve të dhunës. Disa ndikime të rëndësishme janë:
Pabarazia gjinore: Në vendet ku ekziston pabarazia gjinore, gratë janë më të prekura nga dhuna. Diskriminimi gjinor në fusha si arsimi, puna, dhe pushteti mund të përkeqësojë klimën për dhunën ndaj grave.
Varfëria dhe mungesa e mundësive ekonomike: Varfëria dhe mungesa e mundësive ekonomike mund të çojnë në rritjen e tensioneve dhe stresit në familje, duke shtuar rrezikun e dhunës në marrëdhëniet familjare.
Niveli i arsimimit dhe ndërgjegjësimi i shoqërisë: Niveli i ulët i arsimimit dhe mungesa e ndërgjegjësimit në shoqëri lidhur me të drejtat dhe respektimin e të drejtave të njeriut mund të kontribuojë në tolerancën ndaj dhunës.
Stresi i përgjithshëm shoqëror dhe politik: Kercnimet e vazhdueshme nga fqinji verior, rrethanat shoqërore të turbullta, konfliktet politike, dhe mungesa e sigurisë së përgjithshme janë vetëm disa nga faktorët që rrisin nivelin e dhunës në shoqëri.
Kulturat dhe normat sociale: Normat sociale të pranuara në një vend, përfshirë perceptimet rreth rolit të burrave dhe grave në shoqëri, mund të formojnë sjelljet dhe reagimet ndaj dhunës.
Mungesa e shërbimeve dhe mbështetjes sociale: Në vendet ku mungojnë shërbimet dhe burimet sociale për të trajtuar dhe parandaluar dhunën, rastet e dhunës mund të jenë më të përhapura dhe më pak të raportuara.
Konsumi i substancave të rrezikshme: Përdorimi i shpeshtë i alkoolit dhe drogave mund të ndikojë në sjelljen dhe rritjen e rasteve të dhunës në një vend. Sipas hulumtimeve që janë bërënga studentet e Kolegjit Heimerer rreth 17 % te adoleshenteve nga mosha 13-19 vjeçare janë përdorues te substancave psikoaktive , 90 % nga ta jane përdorues te marihuanes , 2 % kokaine , 1% ( LSD, MDMA, Amfetamine, herione ) problematika kryesore qendron ne faktin e qasjes se lehte ne keto substanca.
Për të adresuar këto shkaqe dhe për të parandaluar rritjen e rasteve të dhunës në një vend, është e rëndësishme të ndërmerren masa të përbashkëta nga institucionet qeveritare, shoqata civile, komuniteti lokal, dhe shoqëria civile. Këto masa duhet të përfshijnë ndërgjegjësimin dhe edukimin e popullsisë, rritjen e nivelit të sigurisë publike, ofrimin e shërbimeve të kujdesit shëndetësor dhe mbështetjes sociale për viktimat e dhunës, si dhe hartimin dhe zbatimin e ligjeve dhe politikave për mbrojtjen e të drejtave të njeriut dhe parandalimin e dhunës në të gjitha format e saj.
– Çfarë hapash konkrete duhet te merren për parandalimin e këtyre rasteve?
Dr. Sci. Obërtinca: Për të parandaluar rastet e dhunës në shoqërinë tonë, është e rëndësishme të ndërmerren hapa konkretë dhe të koordinuar nga të gjithë akterët e përfshirë nivelin qeveritar, shoqëror, dhe individët në nivel personal. Disa hapa konkrete për parandalimin e rasteve të dhunës janë:
Edukimi dhe ndërgjegjësimi: Investimi në programe të ndërgjegjësimit dhe edukimit në nivel shoqëror dhe individual është jetik. Këto programe duhet të përfshijnë sensibilizimin për të drejtat dhe respektimin e të gjithë individëve, si dhe trajnimin për menaxhimin e konflikteve dhe zgjidhjen e problemeve në mënyrë të qetë dhe paqësore.
Forcimi i ligjit dhe zbatimi i politikave: Krijimi dhe zbatimi i ligjeve dhe politikave të forta për të mbrojtur të drejtat e njeriut dhe për të ndaluar dhunën është esenciale. Sigurimi i sanksioneve të rënda për autorët e dhunës dhe forcimi i sistemeve të drejtësisë për të garantuar qëndrueshmërinë dhe drejtësinë janë thelbësore.
Ofrimi i shërbimeve të kujdesit dhe mbështetjes: Përmirësimi i shërbimeve të ofruara për viktimat e dhunës është një hap tjetër i rëndësishëm. Këto shërbime përfshijnë strehimin e sigurt, kujdesin shëndetësor dhe konsultat psikologjike për të ndihmuar viktimat të rimarrin fuqinë dhe të sigurojnë mbrojtjen e tyre.
Stimulimi i barazisë gjinore dhe zhvillimi ekonomik: Nënkuptimi i barazisë gjinore dhe inkurajimi i zhvillimit ekonomik të grave dhe të të gjithë individëve në shoqëri është shumë i rëndësishëm. Kjo përfshin nxitjen e pjesëmarrjes së barabartë të grave në jetën politike, ekonomike dhe shoqërore.
Monitorimi dhe hulumtimi i rregullt: Për të kuptuar më mirë fenomenin e dhunës dhe për të pasqyruar efektivitetin e masave parandaluese, është e nevojshme të kemi monitorim të vazhdueshëm dhe hulumtime të rregullta. Këto të dhëna mund të përdoren për të përmirësuar strategjitë dhe politikat.
Përfshirja e komunitetit dhe bashkësive të ndryshme: Ndërtimi i partneriteteve të fuqishme me komunitetet lokale dhe organizatat shoqërore është thelbësor për të angazhuar të gjithë aktorët në luftën kundër dhunës. Kjo përfshin promovimin e sjelljeve të shëndetshme dhe parandalimin e dhunës në nivel lokal.
Nxitja e respektit dhe të drejtave të njeriut: Përtej implementimit të politikave dhe masave ligjore, nxitja e një kulture të respektit për të gjithë individët dhe për të drejtat e tyre themelore është thelbësore. Kjo mund të arrihet përmes programeve edukative dhe propaganduese që promovojnë diversitetin dhe tolerancën në shoqëri.
Për të arritur rezultate të qëndrueshme në luftën kundër dhunës, është e rëndësishme që të gjithë nivelet e shoqërisë të angazhohen dhe të bashkëpunojnë për të krijuar një mjedis të sigurt dhe të respektueshëm për të gjithë
– Sa përqind e fëmijëve, grave dhe burrave i nënshtrohen dhunës në familje?
Dr. Sci. Obërtinca: Megjithatë, hulumtimet dhe raportet e ndryshme ofrojnë disainformacione në lidhje me këtë çështje:
Une do ti referohem hulumtimeve te OBSH te cilat raportojnë:
Fëmijët: Sipas Organizatës Botërore të Shëndetit (WHO), raportet e fundit tregojnë se rreth 1 në 4 fëmijë në nivel global përjetojnë dhunë fizike, seksuale ose emocionale në familje. Kjopërfshin shkallën e përgjithshme të dhunës ndaj fëmijëve, përfshirë edhe ata që jetojnë në mjedisin familjar.
Gratë Sipas Organizatës së Kombeve të Bashkuara (OKB), rreth1 në 3 gra në të gjithë botën përjetojnë ndonjë formë të dhunësfizike ose seksuale gjatë jetës së tyre.
Një studim i kryer nga OKB në vitin 2018 tregon se rreth 30% e grave në nivel global përjetojnë dhunë fizike ose seksuale ngapartneri intim gjatë jetës së tyre.
Në disa vende, përvoja e dhunës ndaj grave është shqetësuesedhe ndikon një pjesë të konsiderueshme të popullsisë sëfemrave.
Dhuna ndaj Burrave:
Përvoja e dhunës ndaj burrave në familje është më pak e raportuar dhe e hulumtuar në nivel global në krahasim me dhunën ndaj grave. Megjithatë, studimet dhe hulumtimet lokaletregojnë se edhe burrat mund të jenë viktima të dhunës ngapartneri intim ose anëtarë të tjerë të familjes.
Ka shqetësime të rëndësishme për mungesën e raportimeve dhendërgjegjësimit të dhunës ndaj burrave, për shkak tëperceptimeve tradicionale rreth rolit të burrave në shoqëri dhemungesës së mbështetjes për viktima mashkullore të dhunës.
Është e rëndësishme të kuptojmë se dhuna në familje është njëçështje komplekse dhe ndikon të gjithë anëtarët e familjes, përfshirë gratë, burrat dhe fëmijët. Për të adresuar këtë problem, është e nevojshme të kemi më shumë hulumtime, ndërgjegjësimdhe veprime efektive për të mbrojtur të gjithë ata që janë tëprekur nga dhuna në familje. Ndryshimi i normave sociale dhekrijimi i politikave të fuqishme dhe efektive janë thelbësore përtë parandaluar dhe trajtuar dhunën në familje.
Në nivel global, statistikat e dhunës në familje ndaj fëmijëve, grave dhe burrave ndryshojnë në varësi të kulturës, kontekstit shoqëror, dhe studimeve të ndryshme
-Si shpjegohet neglizhimi i rasteve të dhunës nga institucionet përkatëse?
Dr. Sci. Obërtinca: Personalisht nuk mendoj se rastet e dhunës ne familje jane duke u neglizhuar nga institucionet, mendoj se ato nuk raportohen si duhet dhe kur duhet, as nga ana e familjareve dhe as nga ana e komunitetit apo rrethit social, kemi një fenomen ku shoqëria nuk është duke reaguar mjaftueshëm dhe jemi dëshmitarë që dhuna në familje me ëndje incizohet dhe publikohet në media se saqë raportohet në organet e rendit, kjo situatë ka nevojë për ndërhyrje urgjente sepse shoqëria duhet të jetë gardian ose mbrojtëse e lirive të njeriut.
Mosraportimi i rasteve të dhunës mund të shpjegohet për shkaqet e ndryshme, duke përfshirë:
Mungesa e ndërgjegjësimit dhe trajnimit: Në disa raste, institucionet mund të mos jenë të ndërgjegjshme për rëndësinë dhe natyrën e dhunës në një shoqëri. Mungesa e trajnimit të duhur për personelin në lidhje me identifikimin, trajtimin dhe parandalimin e rasteve të dhunës mund të çojë në neglizhencë.
Pabarazia gjinore dhe perceptimet sociale: Në shoqëritë kuekziston pabarazia gjinore dhe perceptimet negative ndajviktimave të dhunës, institucionet mund të mos marrin rastet e dhunës seriozisht ose mund të kenë prirje për të minimizuarrëndësinë e tyre.
Mungesa e resurseve dhe kapacitetet e kufizuara: Institucionetshpesh mund të përballen me mungesë të resurseve dhekapaciteteve për të trajtuar rastet e dhunës në mënyrë efektive. Kjo mund të çojë në zvogëlimin e përgjigjes së tyre ndaj këtyrerasteve.
Mungesa e procedurave të qarta dhe koordinimit: Në raste tëdisa institucioneve, mungesa e procedurave të qarta përidentifikimin, raportimin dhe trajtimin e rasteve të dhunës mundtë shkaktojë neglizhencë dhe vonim në përgjigjen ndaj tyre. Po ashtu, mungesa e koordinimit mes institucioneve të ndryshmemund të pengojë bashkëpunimin për zgjidhjen e rasteve.
Perceptimi i viktimave si të pafajshme: Ndonjëherë viktimat e dhunës, sidomos gratë dhe fëmijët, mund të mos marrinseriozisht nga institucionet për shkak të perceptimit se janë tëpafajshëm ose se kanë ndikuar vetë në situatën e tyre.
Për të adresuar këto probleme, është e rëndësishme të ketëinvestime në trajnimin e personelit, të përmirësohet koordinimimes institucioneve, të hartohen procedura të qarta dhe efektivepër trajtimin e rasteve të dhunës, dhe të ndërmerren masa për tëluftuar korrupsionin dhe disfunksionimin e sistemeve tëinstitucioneve. Gjithashtu, është thelbësore që të përparohet nëpërgjigjen ndaj pabarazisë gjinore dhe perceptimeve negative rreth dhunës për të siguruar një trajtim dhe mbështetje tëpërshtatshme për viktimat e dhunës.
-Cilat janë mekanizmat institucionale për të trajtuar dhunën në familje?
Dr. Sci. Obertinca: Ka disa mekanizma institucionalë që përdoren për të trajtuar dhe luftuar dhunën në familje. Këta mekanizma përfshijnë:
Ligje dhe politika: Shumë vende kanë hartuar ligje specifike për të luftuar dhunën në familje dhe për të mbrojtur viktimat. Këto ligje përfshijnë definimin e dhunës në familje, detyrimin për të raportuar rastet e dyshuara, dhe masat mbrojtëse për viktimat. Po ashtu, politikat qeveritare dhe strategjitë kombëtare për dhunën në familje përfshijnë masa për parandalimin, ndihmën për viktimat, dhe ndjekjen e autorëve të dhunës.
Sistemet e drejtësisë penale: Sistemet e drejtësisë penale trajtojnë rastet e dhunës në familje duke hetuar dhe ndjekur autorët e kësaj dhune. Kjo përfshin kërcënimin, arrestimin, dhe ndjekjen e personave të përfshirë në dhunë në familje, sipas ligjeve dhe procedurave të vendit.
Shërbimet sociale: Shërbimet sociale ofrojnë mbështetje dhe ndihmë për viktimat e dhunës në familje. Këto shërbime përfshijnë strehimin e sigurt, kujdesin shëndetësor, kounselimin psikologjik, dhe ndihmën juridike për viktimat. Shërbimet sociale gjithashtu ofrojnë ndihmë për rivendosjen dhe për të siguruar mbështetje afatgjatë për familjet e prekura nga dhuna.
Policia dhe autoritetet ligjzbatuese: Policët dhe autoritetet ligjzbatuese janë të përfshirë në identifikimin, hetimin dhe ndjekjen e rasteve të dhunës në familje. Ata ofrojnë mbështetje për viktimat dhe ndërhyjnë për të siguruar që viktimat të kenë qasje në drejtësi dhe të mbrohen nga rreziku i dhunës të ardhshme.
Programet edukative dhe ndërgjegjësuese: Institucionet ofrojnë programe edukative dhe ndërgjegjësuese për të ngritur ndërgjegjësimin rreth dhunës në familje në mesin e komunitetit dhe për të ndihmuar në ndërtimin e një kulture të respektit dhe barazisë gjinore.
Bashkëpunimi me organizatat joqeveritare: Organizatat joqeveritare dhe grupe të tjera shoqërore ofrojnë mbështetje dhe strehim për viktimat e dhunës në familje, duke luajtur një rol kritik në përkrahjen e grave dhe fëmijëve të prekur nga dhuna.
Rrjetet e ndërgjegjësimit dhe ndihmës: Në disa vende, janë krijuar rrjete të specializuara të ndërgjegjësimit dhe ndihmës për të ndihmuar viktimat e dhunës në familje dhe për të siguruar që ata të kenë qasje në shërbimet dhe mbështetjen e nevojshme.
Kombinimi i këtyre mekanizmave institucionalë është i rëndësishëm për të siguruar një përgjigje të efektshme ndaj dhunës në familje dhe për të mbrojtur viktimat. Është gjithashtu e rëndësishme të kemi sensibilizim të përhershëm në shoqëri për të parandaluar dhunën dhe për të ndihmuar në krijuarjen e një mjedisi të sigurt për të gjithë individët.
-A duhet te merren hapa ligjorë dhe ndëshkuese edhe ndaj individëve që në rrjetet sociale përkrahin dhe nxisin dhunë kryesisht ndaj femrave?
Dr. Sci. Obërtinca: Po, është shumë e rëndësishme që të merren hapa ligjor dhe ndëshkues ndaj individëve që në rrjetet sociale përkrahin dhe nxisin dhunën ndaj grave. Nëse një individ nxit ose promovon dhunën ndaj grave nëpërmjet mediave sociale, komentesh të papërshtatshme, ose veprimeve të tjera të tilla, kjo është një sjellje shqetësuese dhe e dëmshme për shoqërinë.
Disa hapa që duhet të merren përfshijnë:
Hulumtimi dhe hetimi: Autoritetet duhet të hetojnë veprimet e individëve që nxisin dhunën në rrjetet sociale dhe të zbulojnë se kush janë ata dhe si ndikojnë në sjelljen e dhunshme.
Zbatimi i ligjeve ekzistuese: Nëse veprimet e tyre shkelin ligjet e dhunës ose ligjet e diskriminimit gjinor, duhet të zbatohen sanksione ligjore dhe të ndëshkohen përkatësisht. Është e rëndësishme që ligjet ekzistuese të përfshijnë ndjekjen e individëve që nxisin dhunën, përfshirë ato që nxisin dhunën ndaj grave nëpërmjet platformave të mediave sociale.
Ndërgjegjësimi dhe edukimi: Është e rëndësishme të ketë programe të ndërgjegjësimit dhe edukimit për të sensibilizuar njerëzit në lidhje me rëndësinë e respektimit të të drejtave të grave dhe për të parandaluar dhunën në shoqëri. Këto programe mund të përfshijnë trajnime për përdoruesit e mediave sociale për të promovuar sjellje të respektshme dhe të përcaktuara.
Hapur raportimi dhe mbrojtja e viktimave: Viktimat e dhunës në rrjetet sociale duhet të kenë mbështetje dhe strehim të sigurt. Ata gjithashtu duhet të kenë mundësi për të raportuar sjelljen e padëshirueshme dhe për të siguruar qëndrueshmërinë përballë nxitësve të dhunës.
Rritja e ndërgjegjësimit të shoqërisë: Shoqëria duhet të ndërgjegjësohet dhe të kundërshtojë sjelljet negative dhe promovimin e dhunës ndaj grave në rrjetet sociale. Bashkëpunimi i të gjithë aktorëve shoqërorë për të ndërtuar një kulturë të barabartë dhe të respektueshme është jetik.
Ndalimi dhe ndëshkimi i individëve që promovojnë dhunën ndaj grave në rrjetet sociale është një hap i rëndësishëm drejt tërheqjes së vëmendjes dhe ndërprerjes së kësaj sjelljeje të dëmshme në shoqëri. Kjo kërkon bashkëpunim të gjerë mes autoriteteve, organizatave joqeveritare, mediave, dhe komunitetit për të ndikuar në ndryshimin e sjelljeve të papërshtatshme dhe për të siguruar një mjedis të sigurt për të gjithë.
/Gazeta Shneta/